Vadi Nedir: Akarsuların içinde aktığı ve kaynağından ağız kısmına doğru sürekli bir eğimi bulunan alanlara vadi denilmektedir. Vadilerin uzunluğu binlerce kilometreye kadar çıkabilir. Akarsuların aşındırması nedeniyle derinlemesine veya yanlamasına şekil alabilen vadiler daha çok dağ ve tepelerle çevrilidir.
Vadi Kelime Anlamı
İki dağ arasında bulunan çukurca geçit ya da arazi, koyak.
Çalışma alanı, benimsenen tarz, tutulan yol. (Kaynak: TDK Türkçe Sözlük)
Örnek Cümle: “Vadinin hemen kıyı başında idi ve çevresinde beş karaltı vardı.” – T. Buğra
Örnek Cümle: “Münakaşa kızışınca lakırdıyı hemen meslek bakımından çok zararlı bir vadiye yani şahsiyata sürüklediklerini hatırlarız.” – B. Felek
Vadilerin Oluşum Süreci
Vadilerin oluşum sürecinde nehirler etkilidir. Nehirler dik eğimlerden akarken kayaları derinlemesine aşındırmaktadır. Nehir yataklarının eğimi az ise nehir daha yavaş bir şekilde akar ve bu sayede geniş bir vadi oluşumu gözlenir. Buzullar ise nehirlerden çok daha güçlü vadiler oluşturabilmektedir. Buz kütleleri ciddi kalınlıkta olabilirken toprak tabanına yaptıkları ağırlıkla beraber vadileri meydana getirmektedir.
Vadiler kaynak noktalarında kapalı, ağız bölümünde ise açık şekilde oluşmaktadır. Akarsuların aşındırmalarıyla meydana geldikleri için arazinin jeolojik durumuna göre şekillenebilirler. Suyu çokça geçirebilen topraklarda derin ve yamaçları oldukça dik olan vadiler oluşmaktadır. Bu vadilere kanyon vadi adı verilir. Bu durumun tam tersi olarak suyu az geçirebilen zeminlerde normal yükseklikteki vadiler oluşu
Vadilerin oluşum sürecinde yer altı faaliyetleri de etkilidir. Bununla beraber iklim koşullarıyla gelişen hava olayları da toprağın aşınmasına neden olmaktadır. Depremler, fırtınalar, sel ve toprak kaymaları bu bakımdan vadi oluşumuna katkıda bulunabilmektedi
Vadi Çeşitleri Nelerdir
Vadiler; buzul, akarsu, fay ve rift vadiler olarak 4 farklı grupta incelenmektedir. Ayrıca buzul ve akarsu vadileri de kendi aralarında farklı vadi türlerini meydana getirmektedir
Asılı vadiler ise buzul kollarıyla meydana gelen vadi türüdür. Buzul döneminin ardından oluşmaya başlayan akarsular yüksekten düştüğü için şelaleleri meydana getirmiştir. Ayrıca vadi kolları buzul vadisi gibi derin bir aşındırma yapmamaktadır
Akarsu vadilerinde yana doğru aşındırma söz konusudur. Bu durum vadiye şekil veren en önemli özellik olarak bilinmektedir. Geriye doğru bir aşındırma durumu söz konusu ise, kaynağa doğru aşındırmaların olduğu gözlemlenmektedir. Bu sayede akarsular doğmuş olduğu bölgeyi deniz seviyesine doğru aşındırmaktadı
Kör Vadi: Akarsuların üzerinde yer aldığı alan karstik bir bölge ise sular yerin altına doğru sızar. Bu durumda yerin altında da yoluna devam eder. Kör vadilerin sonunda kayalıklar ve buna benzer oluşumlar vardır ve bu yüzden kör ya da çıkmaz vadi adını almıştır.
Tabanlı Vadi: Akarsuyun taşıma kapasitesi tabanlı vadide, eğimin azalmasıyla beraber düşmektedir. Bununla beraber içinde bulunan alüvyonlar akarsu yatağında birikir. Alüvyonlu tabanların oluşması sayesinde kıvrımlı bir görünüm ortaya çıkar. Bu özellikler, tabanlı vadiyi oluşturmaktadır.
Kanyon Vadi: Akarsuyun derine doğru aşındırma sonucunda oluşturduğu vadilerdir. Bu vadileri kenar bölgeleri hem dik hem de yüksektir. Türkiye’deki Ihlara ve Göksu Kanyonu, kanyon vadinin en güzel örneklerindendir.
Asimetrik Vadi: Kayaç ve toprakların vadinin her iki bölgesinde farklı olması sebebiyle aşınmaya bağlı olarak oluşan vadilere asimetrik vadi denir. Bu tür vadilerde bir taraf yavaş aşınırken, diğer taraf daha çok aşınır ve asimetrik bir görünüme neden olur.
Boğaz Vadi: Akarsuyun bir dağı dik olarak yarmasından kaynaklı olarak oluşan vadilere boğaz vadi denir. Bu vadilerin her iki kıyısında ciddi bir yükseklik söz konusudur. Türkiye’de boğaz vadiye verilecek en güzel örnek, Sakarya nehrinin Samanlı dağlarını delerek geçtiği bölgedir.
Çentik Vadi: Eğimin çok olduğu vadi türüdür. Akarsu eğimi fazla olduğu için aşındırma daha güçlü olmakla beraber akarsuyun hızı son derece fazladır.
4.Rift Vadileri ve Özellikleri
Levha hareketleri nedeniyle birbirinden ayrılan alanlarda oluşan vadilere rift vadi adı verilir. Oluşan bu alanlara akarsular rahatça yerleşebilir. Rift vadiler uzun yıllardan sonra okyanus veya iç denizleri meydana getirebilmektedir.
Türkiye’deki Vadiler ve Özellikleri
Türkiye’deki en önemli vadiler şu şekilde sıralanmaktadır;
Munzur Vadisi: Tunceli ile Ovacık arasında bulunan Munzur vadisi son derece büyük bir alanı kaplamaktadır. Vadi boyunca şelalelerin oluştuğu gözlemlenmektedir. Ayrıca bu vadide 1500 çeşit bitki türü bulunmaktadır.
Hatila Vadisi: Artvin kenti sınırlarında bulunan Hatila Vadisi farklı kayaç türlerine ev sahipliği yapmaktadır. Dar tabanlı ve ‘V’ tipi bir vadidir.
Altındere Vadisi: Trabzon ili sınırları içinde bulunan Altındere Vadisi, bitki zenginliği ile ön plana çıkmaktadır. Ayrıca bu vadideki Sümela Manastırı da turistik bakımdan bölgede en çok ziyaret edilen alanlardan biridir.
Kelebekler Vadisi: Muğla’nın Fethiye ilçesinde bulunan Kelebekler vadisi, Babadağ eteklerinde oluşmuştur. Günümüzde botanik ve entomology bilimiyle uğraşanların da sürekli ziyaret ettiği vadilerden biridir.
Ballıkayalar Vadisi: Kocaeli’nde bulunan bu vadi günümüzde tabiat parkı statüsündedir. Piknikçi ve tırmanışçıların sürekli olarak ziyaret ettiği vadiler arasında yerini alan Ballıkayalar Vadisi oldukça yüksektir.
Gogo Dere Vadisi: Elâzığ ilinin Keban ilçesinde yer alan Gogo Dere Vadisi’nde ortak mera alanı bulunmamaktadır. Ayrıca bölgede yaşayan ailelerin özel mülk alanı statüsündedir.
Zelve Vadisi: Zelve Vadisi Nevşehir il sınırları içindedir. Bu vadide oluşmuş olan peribacaları günümüzde yerli ve yabancı turistler tarafından sık sık ziyaret edilmektedir.
İnözü Vadisi: Ankara’nın Beypazarı ilçesinde bulunan İnözü vadisi, bölgedeki iki dağ arasında oluşan bir çukur arazidir.
Vadi Kelime Anlamı
İki dağ arasında bulunan çukurca geçit ya da arazi, koyak.
Çalışma alanı, benimsenen tarz, tutulan yol. (Kaynak: TDK Türkçe Sözlük)
Örnek Cümle: “Vadinin hemen kıyı başında idi ve çevresinde beş karaltı vardı.” – T. Buğra
Örnek Cümle: “Münakaşa kızışınca lakırdıyı hemen meslek bakımından çok zararlı bir vadiye yani şahsiyata sürüklediklerini hatırlarız.” – B. Felek
Vadilerin Oluşum Süreci
Vadilerin oluşum sürecinde nehirler etkilidir. Nehirler dik eğimlerden akarken kayaları derinlemesine aşındırmaktadır. Nehir yataklarının eğimi az ise nehir daha yavaş bir şekilde akar ve bu sayede geniş bir vadi oluşumu gözlenir. Buzullar ise nehirlerden çok daha güçlü vadiler oluşturabilmektedir. Buz kütleleri ciddi kalınlıkta olabilirken toprak tabanına yaptıkları ağırlıkla beraber vadileri meydana getirmektedir.
Vadiler kaynak noktalarında kapalı, ağız bölümünde ise açık şekilde oluşmaktadır. Akarsuların aşındırmalarıyla meydana geldikleri için arazinin jeolojik durumuna göre şekillenebilirler. Suyu çokça geçirebilen topraklarda derin ve yamaçları oldukça dik olan vadiler oluşmaktadır. Bu vadilere kanyon vadi adı verilir. Bu durumun tam tersi olarak suyu az geçirebilen zeminlerde normal yükseklikteki vadiler oluşu
Vadilerin oluşum sürecinde yer altı faaliyetleri de etkilidir. Bununla beraber iklim koşullarıyla gelişen hava olayları da toprağın aşınmasına neden olmaktadır. Depremler, fırtınalar, sel ve toprak kaymaları bu bakımdan vadi oluşumuna katkıda bulunabilmektedi
Vadi Çeşitleri Nelerdir
Vadiler; buzul, akarsu, fay ve rift vadiler olarak 4 farklı grupta incelenmektedir. Ayrıca buzul ve akarsu vadileri de kendi aralarında farklı vadi türlerini meydana getirmektedir
- 1.Buzul Vadileri ve Özellikle
Asılı vadiler ise buzul kollarıyla meydana gelen vadi türüdür. Buzul döneminin ardından oluşmaya başlayan akarsular yüksekten düştüğü için şelaleleri meydana getirmiştir. Ayrıca vadi kolları buzul vadisi gibi derin bir aşındırma yapmamaktadır
- 2.Akarsu Vadileri ve Özellikle
Akarsu vadilerinde yana doğru aşındırma söz konusudur. Bu durum vadiye şekil veren en önemli özellik olarak bilinmektedir. Geriye doğru bir aşındırma durumu söz konusu ise, kaynağa doğru aşındırmaların olduğu gözlemlenmektedir. Bu sayede akarsular doğmuş olduğu bölgeyi deniz seviyesine doğru aşındırmaktadı
Kör Vadi: Akarsuların üzerinde yer aldığı alan karstik bir bölge ise sular yerin altına doğru sızar. Bu durumda yerin altında da yoluna devam eder. Kör vadilerin sonunda kayalıklar ve buna benzer oluşumlar vardır ve bu yüzden kör ya da çıkmaz vadi adını almıştır.
Tabanlı Vadi: Akarsuyun taşıma kapasitesi tabanlı vadide, eğimin azalmasıyla beraber düşmektedir. Bununla beraber içinde bulunan alüvyonlar akarsu yatağında birikir. Alüvyonlu tabanların oluşması sayesinde kıvrımlı bir görünüm ortaya çıkar. Bu özellikler, tabanlı vadiyi oluşturmaktadır.
Kanyon Vadi: Akarsuyun derine doğru aşındırma sonucunda oluşturduğu vadilerdir. Bu vadileri kenar bölgeleri hem dik hem de yüksektir. Türkiye’deki Ihlara ve Göksu Kanyonu, kanyon vadinin en güzel örneklerindendir.
Asimetrik Vadi: Kayaç ve toprakların vadinin her iki bölgesinde farklı olması sebebiyle aşınmaya bağlı olarak oluşan vadilere asimetrik vadi denir. Bu tür vadilerde bir taraf yavaş aşınırken, diğer taraf daha çok aşınır ve asimetrik bir görünüme neden olur.
Boğaz Vadi: Akarsuyun bir dağı dik olarak yarmasından kaynaklı olarak oluşan vadilere boğaz vadi denir. Bu vadilerin her iki kıyısında ciddi bir yükseklik söz konusudur. Türkiye’de boğaz vadiye verilecek en güzel örnek, Sakarya nehrinin Samanlı dağlarını delerek geçtiği bölgedir.
Çentik Vadi: Eğimin çok olduğu vadi türüdür. Akarsu eğimi fazla olduğu için aşındırma daha güçlü olmakla beraber akarsuyun hızı son derece fazladır.
- 3.Fay Vadileri ve Özellikleri
4.Rift Vadileri ve Özellikleri
Levha hareketleri nedeniyle birbirinden ayrılan alanlarda oluşan vadilere rift vadi adı verilir. Oluşan bu alanlara akarsular rahatça yerleşebilir. Rift vadiler uzun yıllardan sonra okyanus veya iç denizleri meydana getirebilmektedir.
Türkiye’deki Vadiler ve Özellikleri
Türkiye’deki en önemli vadiler şu şekilde sıralanmaktadır;
- Ihlara Vadisi
- Munzur Vadisi
- HatilaVadisi
- Altındere Vadisi
- Kelebekler Vadisi
- BallıkayalarVadisi
- GogoDere Vadisi
- Zelve Vadisi
- İnözüVadisi
Munzur Vadisi: Tunceli ile Ovacık arasında bulunan Munzur vadisi son derece büyük bir alanı kaplamaktadır. Vadi boyunca şelalelerin oluştuğu gözlemlenmektedir. Ayrıca bu vadide 1500 çeşit bitki türü bulunmaktadır.
Hatila Vadisi: Artvin kenti sınırlarında bulunan Hatila Vadisi farklı kayaç türlerine ev sahipliği yapmaktadır. Dar tabanlı ve ‘V’ tipi bir vadidir.
Altındere Vadisi: Trabzon ili sınırları içinde bulunan Altındere Vadisi, bitki zenginliği ile ön plana çıkmaktadır. Ayrıca bu vadideki Sümela Manastırı da turistik bakımdan bölgede en çok ziyaret edilen alanlardan biridir.
Kelebekler Vadisi: Muğla’nın Fethiye ilçesinde bulunan Kelebekler vadisi, Babadağ eteklerinde oluşmuştur. Günümüzde botanik ve entomology bilimiyle uğraşanların da sürekli ziyaret ettiği vadilerden biridir.
Ballıkayalar Vadisi: Kocaeli’nde bulunan bu vadi günümüzde tabiat parkı statüsündedir. Piknikçi ve tırmanışçıların sürekli olarak ziyaret ettiği vadiler arasında yerini alan Ballıkayalar Vadisi oldukça yüksektir.
Gogo Dere Vadisi: Elâzığ ilinin Keban ilçesinde yer alan Gogo Dere Vadisi’nde ortak mera alanı bulunmamaktadır. Ayrıca bölgede yaşayan ailelerin özel mülk alanı statüsündedir.
Zelve Vadisi: Zelve Vadisi Nevşehir il sınırları içindedir. Bu vadide oluşmuş olan peribacaları günümüzde yerli ve yabancı turistler tarafından sık sık ziyaret edilmektedir.
İnözü Vadisi: Ankara’nın Beypazarı ilçesinde bulunan İnözü vadisi, bölgedeki iki dağ arasında oluşan bir çukur arazidir.